W języku polskim nie ma zbyt wiele literatury na temat japońskich lalek, tym niemniej kilka tytułów się znajdzie:
Książki:
Lalki japońskie dawniej i dziś
Autor: Adrianna Wosińska
Wydawnictwo: Kirin
Rok wydania: 2016
Liczba stron: 112
Cena okładkowa: 54,90 zł
Opis wydawcy:
Przedstawienia ludzkie towarzyszą Japończykom od najdawniejszych czasów; najstarsze humanoidalne figurki znalezione na archipelagu powstały 7500 lat p.n.e. To, co dziś określamy słowem ningyō, tłumaczonym jako „lalka”, w dawnych czasach służyło rozmaitym celom, a jedynie z rzadka do zabawy. Ningyō stanowiły talizmany i obiekty o charakterze rytualnym, dekoracje, formę pamiątki czy stosownego podarunku, a nawet fetysz. Niniejszy album stanowi wprowadzenie do obszernego tematu japońskich lalek, śledzi historię i rozmaite funkcje, ale przedstawia również typy bardziej współczesne.
Komentarz:
Tej książki nie będę recenzować, bo sama jestem jej autorką. Z drugiej strony jako autorka mogę powiedzieć o niej kilka słów od siebie. Chociaż w kwestiach merytorycznych opierałam się na pracach innych autorów, przede wszystkim doskonałych książkach A. S. Pate’a, nie było moją intencją stworzyć publikacji odtwórczej, powtarzającej jedynie to, co napisano już wcześniej. Podczas gdy większość książek na temat tradycyjnych lalek japońskich tyczy się wyłącznie lalek starych, antyków, dzieł sztuki oraz uznanych twórców, ja starałam się skupić bardziej na współczesności. Wychodziłam z założenia, że większości wspaniałych lalek, których zdjęcia zdobią te obszerne albumy, Czytelnik nigdy na żywo nie zobaczy.
Ponadto czytając te publikacje można odnieść wrażenie, że tradycyjne lalki japońskie są tworem skostniałym, od chwili przyjęcia określonej postaci w okresie Edo (1603-1868) czy Meiji (1868-1912) niezmiennym – nic bardziej mylnego. Lalki japońskie wciąż ewoluują, wciąż powstają nowe typy, bazujące na poprzednich, a ich twórcy swoją inspirację czerpią z bardzo różnorodnych źródeł, nawet ze współczesnej popkultury. Dlatego piszę w mojej książce o typach może mniej artystycznych i unikatowych, ale przez to bliższych Czytelnikowi – o lalkach, które nie tylko ma szansę zobaczyć na własne oczy, ale i zakupić, np. przez serwis ebay.
Uwaga! Nakład książki w wydawnictwie się wyczerpał i dodruków nie będzie, dlatego jeśli komuś zależy na nabyciu tego tytułu, trzeba polować na te egzemplarze, które jeszcze są w księgarniach.
Tradycyjne zabawki japońskie
Autor: Adrianna Wosińska
Wydawnictwo: Kirin
Rok wydania: 2019
Liczba stron: 560
Cena okładkowa: 54,90 zł
Opis wydawcy:
Autorka albumu „Lalki japońskie dawniej i dziś” powraca z obszernym opracowaniem na temat tradycyjnych japońskich zabawek, będących w większości unikatową odmianą japońskiego rzemiosła artystycznego – mingei.
Czym bawiły się dzieci w dawnej Japonii i czy wszystkie zabawki przeznaczone były dla nich? Które z zabawek chroniły przed ospą, a które przed pasożytami wewnętrznymi? Jak wiele japońskich zabawek stworzyli Koreańczycy? Na te i wiele innych pytań odpowie niniejsza książka.
Komentarz:
No cóż, to kolejna książka mojego autorstwa… Tym razem skupiam się nie na lalkach, tylko na zabawkach i jest to na dzień dzisiejszy jedyne tak obszerne źródło na ich temat poza Japonią. Znalazły się tu jednak rozdziały o niektórych rodzajach lalek: ogólny o ich typologii (co było niezbędne, bo wiele zabawek odwołuje się np. do hina ningyō, mimo iż te do zabawy nie służyły) oraz o tych lalkach, którymi rzeczywiście dzieci się bawiły, czyli ichimatsu ningyō oraz kokeshi. Znalazły się też tutaj rozdziały poświęcone lalkom jedynie wzmiankowanym w innych książkach, czyli lalkom z papieru oraz figurkom z gliny. W przeciwieństwie do mojej poprzedniej książki, ta nie jest albumem. Przy objętości 560 stron wydanie kolorowe musiałoby kosztować kilkadziesiąt złotych. Wszystkie zdjęcia są zatem czarno-białe i jedynie na końcu umieściłam barwną wkładkę.
Japońskie lalki kokeshi
Autor: Manami Okazaki
Wydawnictwo: Kirin
Rok wydania: 2022
Liczba stron: 168
Cena okładkowa: ? [data premiery: październik 2022]
Opis wydawcy:
Kokeshi to ikoniczne drewniane lalki z Japonii. Tradycyjnie tworzone przez rzemieślników z wiosek w regionie Tōhoku, położonym na dalekiej północy kraju, odznaczają się cylindrycznym kształtem oraz brakiem kończyn.
Książka ta przedstawia tradycyjne i współczesne kokeshi, wykonywane przez artystów zarówno w Japonii, jak i poza jej granicami, gdzie ten produkt ludowego rzemiosła przeżywa właśnie szczyt swojej popularności.
Komentarz:
Manami Okazaki to czołowa japońska autorka pisząca o kokeshi. Jej pierwszą książką na ten temat było From Tohoku with love i była nieco pobieżna, natomiast ta to już przystępne, ale kompleksowe źródło na ten temat. Jest bogato ilustrowana, dlatego przyjemnie się ją i czyta, i ogląda. Opowiada o historii tych lalek, rodzajach, przedstawia wywiady z twórcami oraz przybliża kulturę Tōhoku, gdzie powstały. A za przekład odpowiadam ja. 🙂
Świat lalek kokeshi. Katalog wystawy
Autor: Shibata Chōkichirō, Sienkiewicz Joanna
Wydawnictwo: Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie
Rok wydania: 2001
Liczba stron: 20
Cena okładkowa: ?
Opis wydawcy:
brak
Komentarz:
To niewielki objętościowo katalog objazdowej wystawy kilkudziesięciu lalek kokeshi, która gościła także w Polsce. Niestety, nigdy nie widziałam go na oczy.
Link do sklepu, gdzie można książkę kupić: sklep japoński Kirin
Cool Japan. Autoprezentacja Japonii w popkulturze
Autor: Małgorzata Gotowska, Adrianna Wosińska (red.)
Wydawnictwo: Kirin
Rok wydania: 2017
Liczba stron: 272
Cena okładkowa: 34,90 zł / ebook 16,00 zł
Opis wydawcy:
„Cool Japan” to hasło, pod którym kryje się strategia promocji Japonii poza granicami kraju, prezentująca ją przez pryzmat tego, co interesuje młodych – popkulturę, modę i najnowsze technologie. Przeszło dekadę od wystartowania programu badacze na całym świecie próbują prześledzić jego mechanizmy i efekty. Zastanawiano się nad tym również w Polsce, czego owocem jest niniejsza książka, która śledzi, jakie treści na temat Japonii odczytać można w jej rodzimych produktach popkultury – filmie, muzyce czy komiksie.
Komentarz:
Tu jest tylko jeden rozdział o lalkach, mojego autorstwa zresztą, a zatytułowany jest „Lalki japońskie w mandze i anime”. Jak można się domyślić, analizuję w nim, jak przedstawiane są tradycyjne japońskie lalki oraz ich twórcy w tym bodaj najpopularniejszym medium japońskiej popkultury – jakie typy są najczęściej przedstawiane, co symbolizują i w jakim celu się pojawiają.
Link do sklepu, gdzie można książkę kupić: sklep japoński Kirin
Legendy japońskie
Autor: Zofia Gągała-Bohaczyk
Wydawnictwo: Muzeum Lalek w Pilźnie
Rok wydania: 2010
Liczba stron: 66
Cena okładkowa: brak
Opis wydawcy: brak
Komentarz:
Nie jest to typowa książka o lalkach, lecz minizbiór legend czy baśni japońskich. Ciekawostką jest jednak to, że każda z pięciu przedstawionych tu opowieści („O wróbelku”, „O piesku Shiro”, „Ota Dokan”, „Chłopiec z wyspy Urashimataro”, „O Prząśniczce i Pasterzu”) ilustrowana jest zdjęciami lalek znajdujących się w kolekcji Muzeum Lalek w Pilźnie. Książeczkę kończy krótka notatka na temat wystawy lalek w muzeum. Książeczka ta to prawdziwa gratka dla miłośników kultury japońskiej oraz lalek – trudno jest bowiem w pełni zachwycać się scenkami rodzajowymi, które te ostatnie przedstawiają, jeśli nie zna się ich źródeł.
Istnieje jeszcze książka Anny Król pt. Martwa natura z japońską laleczką, katalog wystawy o tym samym tytule, jednak wbrew tytułowi o lalkach nie ma tu prawie nic – książka skupia się na roli rekwizytu japońskiego w nurcie polskiego japonizmu, przy czym sama autorka przyznaje, że japońskie lalki w swoich obrazach umieszczało tylko trzech polskich artystów.
Artykuły w prasie:
„Laleczki kokeshi” (Agata Dobija) – Torii #3
„Hina Matsuri. Święto lalek, święto dziewczynek” (Paulina Yamashita) – Torii #12 (marzec 2012)
„Ningyō. Czar japońskich lalek cz. 1” (Adrianna Wosińska) – Torii #13 (czerwiec 2012)
„Ningyō. Czar japońskich lalek cz. 2” (Adrianna Wosińska) – Torii #14 (wrzesień 2012)
„Czar minionego dzieciństwa. Świat Yūkiego Atae” (Krzysztof Wosiński) – Torii #24 (marzec 2015)
„Imon ningyō. Lalki-pocieszycielki” (Adrianna Wosińska) – Torii #24 (marzec 2015)
„Lalki Kraju Kwitnącej Wiśni” (Włodzimierz Bohaczyk) –Zabytki 1 (36) styczeń 2009
„W Tokio płoną lalki” (Piotr Milewski) – Kontynenty nr 3 (21) wrzesień 2017
„Friendship dolls – Kiedy lalki stają się posłańcami” (Anna Ratajczak-Krajka) – Gdańskie Studia Azji Wschodniej nr 13, 2018
„W świecie dziecięcej zabawy, czyli Muzeum Lalek w Jokohamie ” (Adrianna Wosińska) – Torii #41 (czerwiec 2019)
„Hina ningyō. Długa historia małych lalek” (Adrianna Wosińska) – Torii #48 (marzec 2021)
„Tchnąć duszę w lalki. Twórczość Hiraty Gōyō II” (Adrianna Wosińska) – Torii #49 (czerwiec 2021)
Polecam także artykuły nie do końca o lalkach, ale pozwalające zrozumieć ich miejsce w kulturze Japonii:
„Tradycyjne zabawki japońskie. Czym bawiły się dzieci w dawnej Japonii? (Adrianna Wosińska) – Torii #45 (czerwiec 2020)
„Żal wyrzucić, czyli o japońskich ceremoniach pogrzebowych… dla przedmiotów (Adrianna Wosińska) – Torii #49 (czerwiec 2021)