Gogatsu ningyō – zarys
Gogatsu ningyō są do pewnego stopnia chłopięcym odpowiednikiem hina ningyō – są to lalki eksponowane 5 maja, w czasie Święta Chłopców, od 1948 roku przemianowanego oficjalnie na Dzień Dziecka, choć w wielu domach nadal obchodzonego jako dzień chłopców. Chociaż samo święto – dawniej zwane Tango-no sekku – jest równie stare, co Hina matsuri, lalki wykorzystywane z jego okazji pojawiły się znacznie później i nie są jego obowiązkowym elementem. Ekspozycja na Święto Chłopców może bowiem składać się również np. ze zbroi, hełmu lub miniatur elementów uzbrojenia. Gogatsu ningyō (dosł. „lalki majowe”) zwane są też musha ningyō, czyli „lalki przedstawiające wojowników”, ale należy pamiętać, że nie wszystkie gogatsu ningyō przedstawiają wojowników.
[zdjęcie: ekspozycja z okazji Tango-no Sekku w Muzeum Lalek Tōgyoku w Saitamie. Zdjęcie zrobione przeze mnie]
Gogatsu ningyō – postacie
Gogatsu ningyō wykazują w porównaniu do hina ningyō znacznie większą różnorodność. Przedstawiają postacie z japońskiej historii i legend, a najczęściej portretowane postaci to:
- cesarz Jimmu (711 r. p.n.e. – 585 r. p.n.e.), mityczny założyciel panującej do dzisiaj dynastii cesarskiej;
- cesarzowa Jingū (169–269) – Według podań miała wyprawić się zbrojnie przez morze i podbić znajdujące się tam ziemie (Koreę). Najczęściej bywa przedstawiana w towarzystwie wiernego sługi Takenouchi-no Sukune z synem Jingu, późniejszym cesarzem Ōjinem na ręku;
- Sugawara-no Michizane (845–903) – postać historyczna, uczony, deifikowany po śmierci jako Tenjin, bóg uczonych, poetów i kaligrafów;
- Minamoto-no Yoshitsune i / lub mnich Benkei, para bohaterów wojny Genpei (1180-1185);
- Kusunoki Masashige (1294-1336), wojownik okresu Kamakura;
- Toyotomi Hideyoshi (1536-1598), postać historyczna, zjednoczyciel Japonii;
- Katō Kiyomasa (1561-1611), postać historyczna, bohater kampanii koreańskich organizowanych przez Hideyoshiego;
- Momotarō – postać z baśni, wsławił się wyprawą na Wyspę Demonów i pokonaniem jej mieszkańców;
- Kintarō – postać z baśni, japoński Herkules;
- Shōki – postać z baśni, pogromca demonów.
Nie zawsze gogatsu ningyō przestawiają konkretną postać. Czasem bywa to bliżej nieokreślony samuraj – stojący, trzymający w dłoni hełm, jadący konno, zasiadający na stołku z insygniami władzy.
[zdjęcia: lalki z mojej kolekcji. Pierwsza z lat 30. XX wieku, pozostałe z lat 80.-90. Sprawdź także zdjęcia w sekcji Tematyka / Postaci historyczne i Tematyka / Baśnie japońskie]
Gogatsu ningyō – koń
Poza postaciami ludzkimi eksponowana może też być sama figura konia białej maści, z kilku powodów:
- po pierwsze, nazwa święta dosłownie oznacza Dzień Pierwszego Konia – nie chodzi tu wprawdzie o żywe zwierzę, tylko o chiński horoskop, będący również miarą czasu, ale o ile wąż w przypadku pierwowzoru Hina matsuri, Jōshi-no sekku, został szybko zignorowany, o tyle koń do święta chłopców pasował znacznie lepiej;
- po drugie, koń, zwłaszcza maści siwej, był uważany za zwierzę godne poświęcenia bogom, a także za ich posłańca. Święta sekku, choć chińskiej proweniencji, dość szybko wplotły się w rodzime praktyki zbliżone do shintō (sekku nie są świętami shintōistycznymi, ale idea oczyszczania się i odpędzania złego zazębiają się z tymi praktykowanymi w tej religii), stąd obecność konia w czasie święta miała zapewnić przychylność bóstw wobec dzieci, dla których tworzono ekspozycję;
- po trzecie, koń był uważany za boskiego wysłannika boga wojny Hachimana (deifikowanego cesarza Ōjina, również czasem występującego w wystawkach na Tango-no sekku, choć zazwyczaj w postaci niemowlęcia na rękach matki, cesarzowej Jingū), co jak najbardziej pasowało do święta.
Oprócz tego koń był jednym z atrybutów wojownika, które także eksponowano tego dnia, a należały do nich zbroje, hełmy, bębny, łuki ze strzałami, wachlarze gunbai, sztandary itd.
[źródło zdjęcia: Ebay]