W języku angielskim - Lalki japońskie

Książki w języku angielskim:

Obok tytułu podaję moją osobistą ocenę książki w skali do 5. W przypadku książek, których nie czytałam, umieszczam oznaczenie -/5.

Ningyō. The Art of the Japanese Doll (5/5)

Autor: Alan Scott Pate
Wydawnictwo: Tuttle
Rok wydania: 2005
Liczba stron: 290
Opis wydawcy:

Ningyo: The Art of the Japanese Doll features over 250 unique photographs as well as extensive commentary and background history.
Japanese dolls (ningyo) have played an important role in Japanese art and culture since its earliest stages of development, as talismanic figures, centerpieces, in elaborate festivals, medical study tools, theater distractions, decorative objects, and avidly collected art forms, as well as childhood playthings. Ningyo: The Art of the Japanese Doll is the most comprehensive book on antique Japanese dolls and figurines published in English. The book focuses on the many types of Japanese dolls:

gosho: palace dolls
hina: Girl’s Day dolls
musha: warrior dolls for the Boy’s Day Festival
isho: fashion dolls

The principle forms of the dolls and their history, stylistic development, cultural context, and economic imperatives are discussed against the backdrop of Edo-period society and popular culture. Beautifully detailed color photographs of ningyo drawn from private collections, many of which are published here for the first time, as well as images of related materials selected from celebrated museums and temple collections, such as folding screens, woodblock prints, sculpture, painting ceramics, and textiles, help place the dolls in context. Ningyo: The Art of the Japanese Doll is a fascinating book for anyone interested in Asian doll art and doll collecting.

Komentarz:

To praktycznie pierwsza książka w kompleksowy i wyczerpujący sposób poruszająca zagadnienie japońskich lalek. Autor, Alan Scott Pate, jest największym autorytetem w tej dziedzinie spoza Japonii. Prowadzi galerię Antique Japanese Dolls, w która zaopatruje czołowych kolekcjonerów i muzea w prawdziwe lalkowe dzieła sztuki. Zaangażował się także w odnalezienie i konserwację brakujących tōrei ningyō, którym zresztą poświęcił swoją najnowszą książkę (patrz niżej). Od lat prowadzi wykłady, pokazy i organizuje wystawy lalek, głównie w ramach UFDC (United Federation of Doll Clubs), światowego (choć po prawdzie głównie amerykańskiego) stowarzyszenia miłośników lalek. A.S. Pate bywa także w Polsce (przeważnie w Villa Japonica, gdzie znajduje się największa w naszym kraju kolekcja lalek japońskich).

Tyle o autorze, teraz o książce. „Ningyō. Te Art of…” to pierwsza książkowa publikacja autora. Wcześniej tematykę lalek przybliżał głównie w formie artykułów, m.in. w „Darumie” – czasopiśmie poświęconym japońskiej sztuce. Nie mogę oprzeć się wrażeniu, że w kwestii układu treści, zawartości, a nawet załączników wzorował się na starszej o 21 lat „Japanese Antique Dolls” (patrz niżej), oferując jednak czytelnikowi znacznie więcej. Informacje, które znajdziemy w książce Gribbinów, zostały tu rozszerzone o liczne detale, tło historyczne oraz – last but not least – obszerny materiał fotograficzny. Podczas gdy autorzy „Japanese Antique Dolls” podkreślają, że zmagali się z problemem zebrania odpowiednich materiałów do książki, niektore egzemplarze po prostu pożyczając na cele sfotografowania ich do książki, tu zdjęć jest znacznie więcej, wysokiej jakości i w różnych ujęciach.

Szczegółowo potraktowano tu jednak tylko wybrane typy lalek: goshō ningyō, hina ningyō, musha ningyō, ishō ningyō oraz lalki związane z teatrem. Osobne, króciutkie rozdziały poświęcono materiałom oraz nieoczywistym funkcjom lalek, takim jak ochrona przed chorobami, edukacja anatomiczna czy pornografia.

Japanese dolls. The fascinating world of ningyō (5/5)

Autor: Alan Scott Pate
Wydawnictwo: Tuttle
Rok wydania: 2008
Liczba stron: 274
Opis wydawcy:

For centuries, Japanese doll artisans created spectacular works of art, invested with both significant cultural meaning and elemental beauty, encased in the deceptively simple body of a doll.
Japanese Dolls: The Fascinating World of Ningyo, is a cornucopia of information for Japanese art collectors, Asian doll collectors and doll enthusiasts of all levels and interests. Full of beautiful photographs, the book details 18 kinds of widely collected, obtainable and affordable, antique and vintage dolls and figurines (ningyo).
Author Alan Scott Pate—the leading American expert on Japanese dolls—writes in illuminating detail about the traditions of each type of doll and shares practical tips on how to collect this amazing Japanese art form. Included are:

Festival dolls: hina-ningyo, musha-ningyo, tableau dolls
Display dolls: saga-ningyo, gosho-ningyo, isho-ningyo, iki-ningyo
Wood dolls: kamo-ningyo, nara-ningyo, kokeshi-ningyo
Clay dolls: fushimi-ningyo, hakata-ningyo
Mechanical dolls: karakuri-ningyo, kobe-ningyo
Theatrical dolls: bunraku-ningyo, takeda-ningyo
Play dolls: ichimatsu-ningyo, keue saiko

Komentarz:

Jeśli czytasz tę sekcję mojej strony, to na pewno zastanawiasz się, czy jest sens kupować dwie książki tego samego autora na ten sam temat, wydane jedna po drugiej w odstępie 3 lat. Od razu odpowiem: chociaż siłą rzeczy „Ningyō. The Art of…” i „Japanese Dolls” w niektórych partiach zawierają podobne informacje, to są dwie różne książki i warto mieć obie.

Ta publikacja rozszerza spektrum tematyczne poprzedniej książki. Tylko tutaj znajdziemy szczegółowe informacje o typach, które nie zostały omówione w „Ningyō”: saga ningyō, iki ningyō, kamo ningyō, nara ningyō, ichimatsu ningyō, kobe ningyō czy kokeshi. Znalazły się też tutaj rodziały poświęcone kolekcjonowaniu: zarówno historia lalek japońskich w zbiorach zachodnich, jak i wskazówki, gdzie kupować japońskie lalki i jak o nie dbać (co jak w przypadku „Ningyō” wydaje się ukłonem w kierunku „Japanese Antique Dolls”). Z drugiej strony, ze względu na znacznie szerszą tematykę przy podobnej objętości książki, typy lalek z poprzedniej części zostały tu opisane bardziej skrótowo. Znalazło się tu też znacznie więcej ilustracji, kosztem tekstu (patrz zdjęcia ze środka). Obie publikacje Pate’a są więc względem siebie komplementarne. Uzupełniają się nawzajem, zatem warto mieć w swoich zbiorach obie.

Entertaining The Gods And Man. Japanese Dolls And The Theater (5/5)

Autor: Alan Scott Pate
Wydawnictwo: Morikami Museum and Japanese Gardens
Rok wydania: 2012
Liczba stron: 122
Opis wydawcy:

brak

Komentarz:

Publikacja powstała w związku z wystawą o tym samym tytule, jaka miała miejsce w Morikami Museum and Japanese Gardens na Florydzie pomiędzy 2 października 2012 a 27 stycznia 2013 roku. Jednak mimo iż nawet autor nazywa ją katalogiem, daleko wykracza poza jego ramy. To po prostu kolejna pełnoprawna publikacja A. S. Pate’a, największego zachodniego autorytetu w dziedzinie lalek japońskich, zawierająca dużo treści i nowatorskich informacji.

Jak tytuł sugeruje, motywem przewodnim jest tutaj teatr, czy raczej widowisko, ponieważ chodzi tu o szeroko rozumiane formy sceniczne, w tym również ludowe, sakralne i inne. Rzecz jasna będzie tu mowa o najbardziej znanym japońskim widowisku lalkowym, czyli teatrze ningyō jōruri (potocznie zwanym bunraku), ale też innych, jak ebisu mawashi i sanbasō ningyō oraz karakuri ningyō, a ponieważ lalki pokazywano nie tylko w teatrze, będzie też mowa o iki ningyō. Następnie temat zostaje potraktowany odwrotnie – nie jako lalki w teatrze, tylko teatr w lalkach, czyli zostają przedstawione wpływy teatru kabuki na lalki (ichimatsu, ishō, takeda) oraz motywy z teatru nō w lalkach. Nieco sztucznie dostał dodany „teatr polityczny”, czyli motywy nacjonalistyczne w lalkach oraz ich powiązania ze stosunkami międzynarodowymi (tōrei ningyō). Tak jak w poprzednich książkach autora, treści towarzyszy bogaty materiał fotograficzny (aczkolwiek w kilku przypadkach zdjęcia są rozpikselowane).

Ponieważ książka została wydana jako katalog do wystawy, nie jest dostępna w zwykłych sklepach internetowych i dość trudno ją zdobyć (tu składam podziękowania Panu J.W., który sprowadził dla mnie egzemplarz). Jeśli jednak naprawdę interesujecie się lalkami japońskimi, warto spróbować ją zdobyć, jednak w żadnym wypadku nie jako zamiennik wcześniejszych książek autora (chociaż owszem, część treści się powtarza, szczególnie z Ningyō. The Art of the Japanese Doll), wręcz przeciwnie. Aby nadążyć za podawaną tu wiedzą, należy mieć wcześniej solidny background z dziedziny historii i typologii japońskich lalek. Przydaje się też wiedza ogólna z zakresu historii Japonii, zarówno by rozumieć pewne skróty myślowe, jak i wyłapać oczywiste literówki, jak w błędnie podanej dacie stworzenia powieści Genji monogatari, która pochodzi z XI, a nie IX wieku.

Art As Ambassador. The Japanese Friendship Dolls of 1927 (-/5)

Autor: Alan Scott Pate
Wydawnictwo: Antique Japanese Dolls
Rok wydania: 2016
Liczba stron: 560
Opis wydawcy:

In November of 1927, a ship set sail from the port of Yokohama with the unlikeliest of passengers: fifty-eight doll ambassadors destined for the United States of America, a journey to a far-off land and an unknown destiny. Swathed in their silken kimono, lovingly stored in their travel crates, accompanied by the well wishes and fond hopes for everlasting peace, friendship, and good will from millions of Japanese children, these dolls represented perhaps the most unusual diplomatic entourage ever assembled. Their arrival in San Francisco was heralded by the New York Times and commemorated in oft-published photographs showing American and Japanese girls welcoming the dolls together, unified in friendship.

Komentarz:

Książka poświęcona lalkom przyjaźni – lalkom-dziełom sztuki, które w 1927 roku Japonia przesłała do Stanów w ramach gest wzajemnej przyjaźni i wymiany kulturowej. Niestety, ze względu na dość wysoki koszt zakupu i sprowadzenia (165 $ z przesyłką), jeszcze się nie zdecydowałam na zakup, choć z pewnością książka jest warta swojej ceny. Na stronie autora można zobaczyć zdjęcia ze środka.

Japanese Antique Dolls (5/5)

Autor: Jill & David Gribbin
Wydawnictwo: Weatherhill
Rok wydania: 1984
Liczba stron: 172
Opis wydawcy:

In the West, dolls are the very symbol of childhood, designed to be cuddled. and played with, dressed and undressed, pampered, and finally packed away or, for the rare lucky doll, displayedwhen their owners reach adulthood. In Japan, by contrast, dolls are the ultimate showpiece for the traditional crafts master woodworkers, weavers, lacquer artists, painters, and metalworkers all demonstrate their genius in these remarkable works of art. Exhibited in glass cases or brought out from storage once a year during the Boys’ Day festival or hina festival, these sophisticated art objects seem designed to take the breath away, to entrance and bewitch with their beauty, to provoke the envy of those who own none, in short to be the „playthings” of adults more than of children. Strong is the person who dares play with these seemingly priceless treasures and stronger still is he who can resist their charms. Luckily for the collector, dolls are one of the few Japanese antiques that have survived the ravages of time ; fine-quality, vintage dolls are still available and at affordable prices. All that has been missing is information on their history, varieties, identification, evaluation, and care. Japanese Antique Dolls, the first book in English devoted to the subject, offers this and much more. An array of striking color plates (printed in large format to allow for close scrutiny) illustrates every major variety of doll from the first talismanic paper dolls, which were invested with the power to absorb evil influences, and the primitive wooden kokeshi dolls, little more than a cylinder with a sphere fora head, up to the complex mechanical dolls powered by whalebone to serve tea or bow and the exquisite sets portraying the imperial household and their possessions ox carts, folding screens, lacquer dishes, and myriad other accessoriescrafted in miniature.

Komentarz:

Zanim powstały wspaniałe książki A.S.Pate’a, najlepszym i najbardziej kompleksowym źródłem wiedzy na temat lalek japońskich była właśnie ta książka. Autorzy mieszkali przez wiele lat w Japonii, gdzie poznali Tekiho Nishizawę – największy japoński autorytet w dziedzinie lalek. Sami także mieli już spory bagaż wiedzy i doświadczeń w kolekcjonowaniu lalek zachodnich, dlatego ich publikację cechuje wyjątkowa wnikliwość w aspekty techniczne. Nie wystarcza im zachwycić się wyglądem lalki i opisać, jak wygląda: drążą szczegóły budowy i dbania o egzemplarze. Jak sami podkreślają, starali się stworzyć książkę, jaką sami jako kolekcjonerzy chcieliby otrzymać.

Publikacja ta dostarcza więc w zwięzły, ale bardzo konkretny sposób najważniejszych informacji o lalkach, ich historii, rodzajach i różnicach w postrzeganiu. Szczegółowo opisano tu: hina ningyō, gogatsu ningyō, goshō ningyō i ichimatsu ningyō, a także kamo, nara, saga, kyō i takeda ningyō oraz kokeshi. Znalazły się tu również informacje o mało znanych typach lalek, jak uizai ningyō i chōnin bina, oshie-bina, marionetki czy lalki gliniane. Osobny rozdział poświęcono dbaniu o lalki.

Warstwa tekstowa książki, jak już wspomniałam, jest bardzo zwięzła. Właściwy tekst liczy tylko 90 stron + 10 stron opisów plansz. Kolorowe ilustracje stanowią osobną część książki – są piękne, ale nie ma ich aż tak wiele, jak w innych albumach – po 1-2 przykłady lalek z każdego rozdziału. Jeśli szukasz jednego, najlepszego źródła o lalkach – wybierz „Japanese dolls. The fascinating world of ningyō” A. S. Pate’a, ale jeśli chcesz skompletować różne wartościowe źródła, tej książki nie powinno zabraknąć w twojej biblioteczce.

The Carabet Collection – Antique Japanese Dolls (4/5)

Autor: Florence Thieriault
Wydawnictwo: Gold Horse Publishing
Rok wydania: 2016
Liczba stron: 184
Opis wydawcy: Auction catalogue book of antique carved wooden Japanese dolls (1700s-1800s) from Norman Carabet collection in California, amassed over several decades.

Komentarz: Jak informuje nas już opis książki, to właściwie katalog aukcyjny zabytkowych japońskich lalek pochodzących z kolekcji Normana Carabeta. Nie będzie więc tu wiele odkrywczych informacji dotyczących lalek, tym niemniej warto się z książką zapoznać. Jeśli chodzi o treści, to jedyną naprawdę wartościową częścią jest wstęp autorstwa Alana Scotta Pate’a dotyczący pierwszych aukcji zbiorów japońskich lalek. Po niej i po krótkim wprowadzeniu autorki następuje seria zdjęć egzemplarzy lalek wraz z opisami. Jak wspominałam, są to lalki w większości zabytkowe, dzieła sztuki, których przeciętny zjadacz chleba poza muzeum nie ma nawet szansy zobaczyć. Tym większa więc wartość poznawcza książki, że lalki te są obfotografowane i opisane z każdej strony, a zdjęcia te są w pełni profesjonalne i po prostu piękne. Tym niemniej w niektórych opisach znalazłam drobne nieścisłości. Przykładowo na stronie 112 autorka nie rozpoznała motywu Ōishiego Kuranosuke (nr 95), a na stronie 30 mamy opis „Gosho ningyō przedstawiająca boga Ebisu” – zapewne wniosek, że to Ebisu, został wyciągnięty na podstawie obecności ryby, atrybutu tegoż boga. Tymczasem owa platforma z rybą to po prostu popularna zabawka japońska, zwana pin pin dai – a gosho ningyō często są przedstawiane z zabawkami.

A na koniec najlepsze: książka na Amazonie kosztuje 125 dolarów, ale można ją też bezpłatnie i legalnie przeczytać na isshu.com – do czego zachęcam.

Antique Japanese Dolls of the Meiji Era

Autor: Florence Theriault
Wydawnictwo: Gold Horse Publishing
Rok wydania: 1993
Liczba stron: 159
Opis wydawcy: brak

Komentarz: Dopiszę wkrótce.

Karakuri Ningyo: Japanese Automata (-/5)

Autor: Yasuko Senda, Tom Slemmons
Wydawnictwo: Senda Yasuko Publishing
Rok wydania: 2012
Liczba stron: 212
Opis wydawcy:

「KARAKURI NINGYO-JAPANESE AUTOMATA」 is written to introduce one of Japanese traditional culture 「KARAKURI NINGYO」 to international foreign world from Yasuko Senda’s experience for 27 years. She has written special Japanese manuscript for English and asked to translate into English to Mr.Tom Slemons, American translator graduated a University in Nagoya (He is now working as professional translator in Tokyo). It had took 1 year for these work and she had asked editing to Lana Logum in Australia. As it was difficult to find Japanese editor who can edit English book. After 10 month it was printed in Australia and August in 2012 accomplished books had been sent to stack in Japan. This is perfect manual book about Japanese KARAKURI NINGYO with many beautiful photos and illustrations. Yasuko Senda has written at first about introduction to Karakuri Ningyo_general history, kinds, construction and mechanism. For the most interesting case study, she has brought Chiryu Karakuri Ningyo Puppet Theatre, mentioned about unique aspect of it’s Karakuri performances and explained each mechanical device. Also she had introduced 15 Festivals in Japan selected of having sophisticated Karakuri Ningyos, such as Inuyama, Otsu and Takayama Festival so on.

Komentarz:

Książki niestety nie mam, bo to wydanie typy self publishing autorki i nieliczne egzemplarze, które znalazłam w sprzedaży, kosztują 200 $. Jeśli ją kiedyś zdobędę, z chęcią ją opiszę.

The World of Japanese Dolls (3/5)

Autor: Tokyo Doll School
Wydawnictwo: Tuttle
Rok wydania: 1962
Liczba stron: 115
Opis wydawcy:

Japanese dolls now occupy a high position in the world of dolls and the aesthetic beauty of these oriental works of art is unmatched, The dolls receive added assets in the elegance of the Japanese kimono and hair styles. Proof of this appears in the ten beautiful color plates in this book.

Komentarz:

Książka napisana przez Tokyo Doll School, założoną w 1952 roku japońską szkołę wykonywania lalek, co należy wziąć pod uwagę oceniając tę książkę i jej wartość dla czytelnika. Nie wnosi ona bowiem zbyt wiele wiedzy na temat historii czy typologii japońskich lalek. Teoria zajmuje w niej całe 6 stron i jest bardzo pobieżna. Co gorsza, wprowada też pewien zamęt, zrównując kibori (rzeźbienie w drewnie) z kimekomi (które współcześnie wykonuje się z masy plastycznej tōso), a jako przykład na zdjęciu daje nara ningyō, która należy do kibori, ale nie do kimekomi. Nawet na tak niewielkiej przestrzeni teoretycznej nie ustrzegła się błędów: na stronie 9 i 10 są zamienione podpisy i kamo ningyō zostały opatrzone podpisem „saga doll” i na odwrót.

Po części teoretycznej następuje obszerna część praktyczna, czyli instruktaż, jak wykonywać różne typy lalek. Jeśli ktoś z Was myślał o zajęciu się czymś takim, to ta książka będzie strzałem w dziesiątkę. Bardzo szczegółowo tłumaczy wszystko krok po kroku, wskazuje, jakich błędów należy się wystrzegać, podpowiada właściwe cechy materiałów. Zawiera także dołączone osobno szablony do strojów (przy kupnie książki warto się upewnić, czy tam są, bo one są wsunięte za zakładkę, a nie wpięte w blok książki).

Podsumowując, jeśli się zastanawiacie, czy kupić tę książkę: jeśli szukacie wiedzy, możecie pominąć ją z czystym sumieniem. Jeśli chcecie spróbować swoich sił w tworzeniu wlasnych lalek (łatwe to nie jest, ostrzegam), to będzie to zdecydowanie lepszy wybór niż niżej opisane Sakura Dolls.

P.S. Ciekawostka: pod szkaradną obwolutą (w przypadku mojego egzemplarza podartą) jest piękna oprawa w płótno i fragment kimona.

Sakura Dolls of Japan. Their Stories, Appreciation, and Creations (2/5)

Autor: Martha Sue Abston
Wydawnictwo: Japan Publications
Rok wydania: 1963
Liczba stron: 78
Opis wydawcy:

The Sakura Ningyo, Cherry Doll, was first orginated from the French technique and is made to suggest a dencing posture. Many of these dolls have characteristics resembling characters in dancing scenes or dramatic performances on the stage. This type of doll is one of the more easy to make and this is why it is so popular with so many people. This doll is soft to touch and has a glow of warmth in appearance.

Komentarz:

Książka dotyczy tylko jednego typu lalek japońskich – tu określanego jako sakura ningyō, jak w latach powstawania książki je nazywano. Chodzi o lalki, które powstały zaledwie trzy dekady wcześniej, jako furansu ningyō, natomiast obecnie najczęściej nazywa się je nishi ningyō i są gatunkiem wymarłym (tj. nie są już produkowane, aczkolwiek na rynku wciąż dostępna jest cała masa egzemplarzy).

Kto jednak liczy na to, że z książki wiele się o nich dowie, tego czeka srogi zawód. O korzeniach lalek jest tu bardzo niewiele – tylko krótki wstęp, przy czym skupia się on bardziej na „zrozumieniu Japończyków poprzez lalki”. Niemal całą treść publikacji stanowią zdjęcia lalek wraz z opisami motywów, które przedstawiają. Czasem są dość konkretne, kiedy dotyczą np. motywu historycznego lub ze sztuki kabuki (choć nigdy nie wyczerpują tematu), a znacznie częściej są niczym innym, jak laniem wody na temat fantazji autorek związanych z danym motywem. Znalazły się tu błędy – Shiokumi nie wiąże się z historią dostawy soli przez Uesugich do Takedów, tylko z opowieścią o 700 lat wcześniejszą, dotyczącą arystokraty Ariwara-no Yukihira (żył w IX wieku), a oiran to nie jest odmiana gejszy i nigdy nie służyły na dworze cesarza. Z kolei w przypadku Issunbōshiego autorki poniosła fantazja jeśli chodzi o demona, z którym stoczył walkę, bo opisują go jak europejskiego smoka. Tak się składa, że w japońskim folklorze nie ma demonów, które posiadałyby ogony i ziały ogniem. Ogon jeszcze od biedy posiada smok/wąż, ale w Japonii jest stworzeniem związanym z wodą, a nie ogniem.

Czy warto sięgnąć po tę książkę? To zależy. Jej dużą zaletą jest spora ilość zdjęć różnorodnych lalek, obecnie rzadkich. Większość nishi ningyō na rynku jest bowiem bardzo jednolita – przeważnie przedstawiają gejsze lub kobiety w strojach okinawskich. W książce znajdziemy zaś zdjęcia takich motywów, jak Shizuka Gozen, mnich komusō, Kinjirō Ninomiya, Yaji-san i Kita-san i inne (wraz z opisami). Można się zatem nieco dowiedzieć o motywach w lalkach, z których część jest dość rzadka i osobie niezbyt bieglej w kulturze Japonii może sprawiać problemy w rozpoznaniu. Tyle tylko, że o ile podpisy są prawidłowe, to opisy już nie i właściwie należałoby temat zgłębić samemu. Osobny rozdział jest też poświęcony tworzeniu tych lalek, choć aktualnie stanowić będzie jedynie teorię – zestawy do samodzielnego wykonywania nishi ningyō dostępne są wyłącznie w Japonii i wyłącznie na rynku wtórnym. Bez „zestawu startowego” (gotowego ciała, głowy i rąk) wykonanie własnej lalki jest praktycznie niemożliwe.

Japanese Dolls (3,5/5)

Autor: Tokubei Yamada
Wydawnictwo: Japan Travel Bureau
Rok wydania: 1955
Liczba stron: 190
Opis wydawcy:

In Japan dolls find they way into public art exhibitions. This speaks eloquently of the fact that in Japan dollmaking has been more of an art that the mere mass-production of children’s playthings. In the present book the author deals mainly with those dolls which are regarded as art objects, and not with „talisman dolls”, or those made to be fondled by children. He describes these artistic dolls – their aesthetic value, the materials from which they are made, the traditions that lie back of their making, etc. He also explains in detail the recent movements in the dollmaking art of Japan, and their success.

Komentarz: Książka posiada kilka wydań. Moje, I wydanie (z czarną okładką), z 1955 roku, jest maleńką książeczką, formatu A5, ale późniejsze wydania (te z niebieską okładką) wydają się większe. Jej autorem jest nie byle kto, bo Tokubei Yamada (1896-1983), prezes jednej z najsłynniejszych firm produkujących lalki – Yoshitoku. Był on także jednym z aktywnych działaczy na rzecz uznania lalkarstwa japońskiego za dziedzinę sztuki (Japończycy tradycyjnie nie rozgraniczali sztuki od rzemiosła, ale w okresie Meiji, pod wpływem kontaktu z Zachodem, poczynili takie rozróżnienia, często w sposób krzywdzący dla rodzimej manufaktury – między innymi lalkarstwo pierwotnie zaklasyfikowano jako rzemiosło). Do publikacji Japanese Dolls jednak należy podchodzić z pewną ostrożnością. Autor na przykład podaje, iż w okresie Heian występowały lalki hina, zaznaczając w przypisie, iż nazwę tę czytano jako hiina. Informacji tej towarzyszy zdjęcie hina ningyō (konkretniej tachibina), co może sugerować, iż chodzi o te same lalki – podczas gdy hiina (współcześnie ich nazwę zapisuje się właśnie tak, aby uniknąć nieporozumień) i hina ningyō to kompletnie różne przedmioty. Rzuca się także w oczy inne nazewnictwo niż to powszechnie używane dzisiaj: ishō ningyō występują tu jako ukiyo-ningyō, ichimatsu jako yamato-ningyō, a nishi ningyō jako sakura-ningyō. Z jednej strony oczywiście niejako „przyzwyczaja” to czytelnika to zamętu i pewnej dowolności, jaka panuje w Japonii w kwestii nazewnictwa lalek (ładne, ściśle przyporządkowane nazwy używane są tylko na Zachodzie), ale z drugiej osobę, która styka się z nimi po raz pierwszy, może przyprawić o lekki zawrót głowy. Zdarzyły się też błędy, często wynikające z literówek czy skrótów myślowych, ale niestety istotne – np. Uemura Bunrakuken, twórca teatru bunraku, żył w XVIII wieku, a nie jak podaje książka – w VIII (!). Wielką zaletą książki jest natomiast przybliżenie lalek ludowych, ze względu na swoją toporność często pomijanych w opracowaniach, lalek współczesnych (reprezentowanych przez sakura / nishi ningyō) oraz współczesnych twórców, o których (może poza Hiratą Gōyō) znaleźć cokolwiek w zachodnich językach jest niezwykle trudno. Podsumowując – książkę ogólnie polecam jako lekturę uzupełniającą, aczkolwiek radzę najpierw zgłębić publikacje A.S. Pate’a.

Identifying Japanese Dolls: Notes on Ningyō (2/5)

Autor: Lea Baten
Wydawnictwo: Hotei Publishing
Rok wydania: 2000
Liczba stron: 146
Opis wydawcy:

Lea Baten’s unique and resourceful book assists in identifying the familiar and unfamiliar figurines known as ningyō, and explores the roots of the word itself: both meanings, „doll’ and „human shape,” are associated with play and ritual, life and death. These dolls are not necessarily just play-things with pretty faces, but range from mass-produced trivial toys to true art pieces and imposing ceremonial ornaments. Materials vary: they can be made from stone, clay, paper and wood; or brocade, ivory, pearl and lacquer. Many of the enormous variety of ningyōmay be considered pieces of an unsolved puzzle that are in danger of disappearing without ever having been totally understood in the West. This book investigates the numerous meanings of the „human shape” in Japanese culture, from pre-history to the present, and explores the many, varied and subtle connotations ningyō have for the Japanese. This book not only identifies and describes ningyō, detailing their history and meaning, but also contains a comprehensive index and one of the most extensive bibliographies on the doll motif ever published in English. Scholarship, clear illustrations and a touch of humor guarantee a fresh and original approach to known and unknown ningyō.

Komentarz:

Książka po krótkim wstępie przedstawia alfabetyczny spis rodzajów lalek wraz ze zdjęciami w układzie: lewa strona – zdjęcie, prawa strona – opis. Dyskusyjna jest jednak kwalifikacja obiektów podciągniętych przez autorkę pod kategorię lalek japońskich: oprócz faktycznych gatunków lalek – ichimatsu, gosho, kokeshi itd. znajdziemy tutaj takie hasła jak Ainu (chodzi o figurki przedstawiające Ajnów), Buddę czy… syrenę. Dlaczego syrenę? Ponieważ autorka uparcie twierdzi we wszystkich swoich książkach, że lalki związane są z tymi właśnie stworzeniami, ponieważ według niej słowa te po japońsku brzmią podobnie. Rzecz jednak w tym, że dla Japończyków do są dwa różne słowa, nie tylko pisane innymi znakami (人魚 – dosł. człowiek-ryba, syrena; 人形 – dosł. forma ludzka, lalka), ale też się inaczej czyta – pierwsze ma na końcu krótkie o, a drugie – długie. Dla nie-Japończyków brzmią one oczywiście podobnie, ale dla samych Japończyków są tak różne, jak dla nas „życie” i „szycie”. Jedyny w miarę cenny element publikacji to wykaz książek o lalkach wraz z komentarzem, choć nie wszystkie publikacje są na temat (np. książka Michaela Czaji o kultach fallicznych – mam, czytałam, o lalkach to tam nic nie ma) i nieco niekompletny.

Japanese Dolls: The Image and the Motif (2/5)

Autor: Lea Baten
Wydawnictwo: Shufu no tomo
Rok wydania: 1986
Liczba stron: 154
Opis wydawcy:

The formula of this book is somewhat unorthodox: while identifying the classic doll types the collector is likelty to encounter – old and new, rare and everyday – it also explains their multiple functions and roles of fetish, god, actor-puppet, art and utilitarian object, folk craft, lucky charm and souvenir, to name but a few. Also shown are unusual items for which the doll served as inspiration, and others on which the doll motif is used as decorative element – of these is given an aesthetic appreciation and a short historical background.

Komentarz:

Książka podzielona jest na trzy części: The Image („Obraz”), The Motif („Motyw”) oraz Miscellanea („Różne”), każda składa się z części teoretycznej i następującej po niej serii barwnych zdjęć. Szczerze mówiąc, nie do końca rozumiem ideę stojącą za tym podziałem i klasyfikacją lalek (a właściwie rozmaitych przedmiotów, bo nie tylko lalek, nawet w znacznie szerszym zakresie pojęciowym, jaki stoi za słowem ningyō). W pierwszej części są bowiem omówione m.in. haniwa, posągi Kannon czy Jizō, znajduje się tu też hasło „zen”, zaś w typach lalek panuje chaos – kokeshi są omówione pomiędzy saga ningyō a takeda ningyō, po krótkiej charakterystyce Hina matsuri i Tango-no sekku następuje opis ichimatsu, a po nim – tachibina. Druga część jest nieco bardziej klarowna, bo skupia się na tematyce, choć i tu panuje pewien nieład: autorka opisuje figurki okimono, następnie omawia motyw białego konia, zahaczając przy tym o wspomnianą wcześniej tematykę Tango-no sekku, po czym wraca do okimono. Wydaje się, że w tej części bardziej chodzi o obiekty, na których ukazywane są lalki (drzeworyt, szablony katagami), ale brak tu konsekwencji. W trzeciej części omówione zostały marionetki, kobe ningyō, karakuri, izumeko i wara ningyō, ale i amulety teru-teru bōzu i paletki hagoita. Pewnym plusem jest próba wprowadzenia przez autorkę chronologii lalek, ale dokonuje przy tym sporych nadintepretacji, rysując „drzewo genealogiczne lalek”, według którego wywodzą się one od… syren (patrz opis książki wyżej), hina ningyō wydają się wywodzić od Jizō i Buddy, a przedstawienia tychże – od haniwa… Kusić może cena tej publikacji, ponieważ w serwisach aukcyjnych kosztuje ona dziesięciokrotnie mniej od publikacji A.S. Pate’a, ale pytanie, czy w ogóle warto w nią inwestować…

Playthings and Pastimes in Japanese Prints (2,5/5)

Autor: Lea Baten
Wydawnictwo: Shufu no tomo / Weatherhill
Rok wydania: 1995
Liczba stron: 160
Opis wydawcy:

This unique book looks to Japanese woodblock prints for a record of the toys & games of old Japan. A visual feast, it presents over 170 color illustrations of playthings, games, & pastimes, depicted both in photographs & in prints by such masters as Hokusai, Utamaro, & Kunisada. All printmakers are identified, & all toys & games are explained in informative short essays that shed light not only on the objects & activities but also on Japanese popular culture, history, & religion. With its wealth of visual & textual information, this is a delightful book to browse through as well as an important resource for collectors & students of Japanese art & life.

Komentarz:

Książka, jak sam tytuł wskazuje, skupia się na japońskich zabawkach i rozrywkach uwiecznionych na drzeworytach, wraz ze zdjęciami (gdzie jest to możliwe) autentycznych obiektów i komentarzem. Oczywiście mniej więcej połowa książki dotyczy innych przedmiotów niż lalki, a nawet nie zawsze w ogóle przedmiotów, bo czasem czynności (jak zabawa w ciuciubabkę), ale tym niemniej dostarcza ciekawych informacji na temat świata japońskich dzieci okresu Edo.

Dolls of Japan. Their Creation and Appreciation (1/5)

Autor: Satako Ozawa
Wydawnictwo: Tōto Shuppan
Rok wydania: 1957
Liczba stron: 20
Opis wydawcy: This book is being published to help introduce the unique culture and customs of Japan by explaining the wonderful Japanese method of making dolls. There are so many varieties of dolls that one book could never encompass them all, but herein you will find all the basic directions for several very popular creations, treasured by a host of Japanese doll lovers.

Komentarz:

Straszne rozczarowanie. Książka składa się ze słowa wstępnego (w połowie zacytowanego wyżej), 8 kolorowych stron z kilkoma lalkami oraz trzech instrukcji – jak wykonać lalkę papierową (typu shiori, płaską), lalkę z wydmuszki od jajka oraz furansu ningyō (przy czym tej ostatniej sami nie zrobicie, bo do ich wykonania jest potrzebna specjalna forma do twarzy – dawniej dostępna do kupienia w Japonii, teraz już raczej nie). Może dla kogoś co najwyżej będą przydatne wykroje dla lalek zamieszczone na końcu, ale ja mam dwie lewe ręce i jedną krótszą, mnie się nie przydadzą. Wkurzająca jest też ta maniera wydawcy, z jaką zapewnia o „wyjątkowości japońskiej kultury” i to, że „istnieje tyle odmian lalek, iż nie sposób opisać ich wszystkich w jednej książce” – więc nie opisuje żadnej, kropka.

w języku angielskim - dolls of Japan

Poupees Japonaises / Dolls of Japan (3/5)

Autor: Tekiho Nishizawa
Wydawnictwo: Kokusai Bunka Shinkokai
Rok wydania: 1934
Liczba stron: 54
Opis wydawcy: brak

Komentarz:

Publikacja dwujęzyczna (lewe strony są po francusku, prawe po angielsku), przygotowana z okazji Międzynarodowej Wystawy Lalek w Antwerpii w 1934 roku i już przy pierwszym kontakcie zwraca uwagę jej niezwykle estetyczne wydanie – z tłoczonymi literami na okładce, z pięknym papierem czerpanym poprzedzającym frontyspis (stanowiący jedyną ilustrację barwną w książce). Jej autorem jest Tekiho Nishizawa, kolekcjoner i znawca tematyki japońskich lalek, a przy okazji też malarz, który wiele swoich prac poświęcił właśnie lalkom (wspomniana ilustracja na frontyspisie jest jego autorstwa). Książka mimo dość ogólnego charakteru i niewielkiej objętości ma wyraźny motyw przewodni – autor, pod wpływem kolekcjonerów zachodnich, zastanawia się, czy lalki japońskie mogą stanowić ilustrację kultury i zwyczajów japońskich. Chociaż jako główne źródło wiedzy na temat japońskich lalek się nie nadaje (jest siłą rzeczy pisane dość skrótowo), mimo wszystko zawiera wiele interesujących informacji, jak np. lalki w drzeworycie japońskim, alternatywne nazwy wielu znanych typów lalek, ciekawostki dotyczące produkcji lalek i inne. Co ciekawe, autor omawia także pokrótce lalki, które przez innych badaczy są pomijane, w osobną kategorię wydzielając m.in. mame ningyō (miniaturowe lalki) czy osaiku ningyō (lalki tworzone przez nieprofesjonalistów).

Dolls of Japan. Selected Examples of Classic and Modern Japanese Dolls (-/5)

Autor: Tekiho Nishizawa
Wydawnictwo: The Benrido nd
Rok wydania: ?
Liczba stron: 16?
Opis wydawcy: brak

Komentarz:

Ta książka jest w ogóle słabo dostępna i mało o niej informacji, nie wspominając o zdjęciach.

The Japanese Doll (2/5)

Autor: Luella Tilton Hart
Wydawnictwo: Elizabeth Andrews Fisher
Rok wydania: 1952
Liczba stron: 92
Opis wydawcy: brak

Komentarz:

Wydaje się, że książka miała dwa wydania, jedno z kartonową, bindowana oprawą (jak moje), a drugie powleczone tkaniną. Oba to niewielkie książeczki, formatu ok. B6, a z 92 stron niemal połowa to zdjęcia, a niektóre są wręcz puste (rozdzielając poszczególne części). Wszystkie zdjęcia są czarno-białe i niestety dość niewyraźne. Mam podejrzenia, że nie są oryginalnymi zdjęciami wykonanymi na cele książki, lecz kopiami z innych publikacji, co by wyjaśniało, dlaczego część jest krzywa, zanadto przycięta – no i aż tak niewyraźna.

Zamysł książki to jej największa zaleta. Autorka bowiem postanowiła w pierwszej części książki prześledzić historię Japonii, odnosząc się przy tym do lalek i innych figur ludzkich (jak haniwa), czyli np. lalek przedstawiających cesarza Jimmu lub cesarzową Jingū. Niestety, po pierwsze zabrakło tu jasnego rozróżnienia przedmiotów, które POWSTAŁY w danym okresie (np. dogū czy haniwa) od przedmiotów, które PRZEDSTAWIAJĄ dane czasy (jak wspomniane lalki) i przedmiotów w inny sposób powiązanych z danym miejscem – np. nara ningyō, przedstawione przy okazji okresu Nara, są przecież znacznie młodsze. Co gorsze jednak, w książce roi się od błędów: Jingū wcale nie sprowadziła do Japonii buddyzmu, książę Hikaru Genji nie ma nic wspólnego z klanem Genji-Minamoto, w okresie Heian nijak nie mogły powstawać lalki przedstawiające teatr nō, bo ten okres skończył się dobre 200 lat przed tym, jak w ogóle ten rodzaj spektaklu się narodził. O literówkach i źle podpisanych zdjęciach nawet nie wspomnę.

Najsmutniejsze jest to, że książka nie jest napisana na odwal się – nieraz wspomina o mało znanych przedmiotach (jak kubi ningyō, czyli główki lalek do zabawy) czy tematach (np. aiaigasa, motyw z dawnej pieśni ludowej), a w miejscach, gdzie opiera się na rzetelnych źródłach, jak „Japanese folk toys” Nishizawy (z którego przepisuje cały podział zabawek japońskich), sama również przedstawia fakty prawidłowo. Wydaje się więc, że zawinił tu brak dobrych źródeł i wnikliwego przeanalizowania informacji. Czy książkę polecam? No niestety nie, ponieważ złożona jest właściwie z tylko dwóch rodzajów akapitów: totalnie bzdurnych i całkiem niezłych, ale zaczerpniętych z innych źródeł – lepiej więc zaopatrzyć się w oryginały. Najbardziej żal mi ciekawego podejścia do tematu. Jako np. publikacja dla dzieci (podobnie jak Baśnie japońskie, omówione w literaturze w języku polskim) coś w rodzaju „Historia Japonii przedstawiona w lalkach” byłoby super. Może kiedyś sama coś takiego spróbuję przygotować?

Dolls: Masterpieces From the Crafts Gallery Collection, National Museum of Modern Art, Tokyo (-/5)

Autor:–
Wydawnictwo: National Museum of Modern Art, Tokyo
Rok wydania: 2010
Liczba stron: 138
Opis wydawcy:

„MASTERPIECES – DOLLS” is a collection of 42 doll artworks housed at the crafts gallery, each piece representing a specific era. The collection is presented with additional commentary from curators, a variety of colored plates and explanation of terminology in an effort to introduce the lure of the doll artwork in a comprehensible manner. Please take this opportunity to enjoy the masterpieces of the past.

Komentarz:

Książka dotyczy sōsaku ningyō ze zbiorów muzeum – zdjęcia dostępne na amazonie przedstawiają prace Hori Ryūjo i Takehisy Yumejiego.

Modern japanese dolls (-/5)

Autor: Kenji Adachi, Hayao Ishimura
Wydawnictwo: National Museum of Modern Art, Tokyo
Rok wydania: 1986
Liczba stron: 140
Opis wydawcy: brak

Komentarz:

Z tytułu wynika, że podobnie jak powyższa, jest katalogiem sōsaku ningyō ze zbiorów muzeum, ale nic poza tym nie udało mi się o niej ustalić.

Dolls on Display, Japan in Miniature, Being an illustrated commentary on the Girl’s Festival and the Boy’s Festival (-/5)

Autor: Johna Caiger
Wydawnictwo: Hokuseido Press
Rok wydania: 1933
Liczba stron: 142
Opis wydawcy: brak

Komentarz:

Nie mam tej książki, ale w odróżnieniu od powyższych zamierzam kiedyś kupić i wtedy szerzej ją omówić. Póki co – zdjęcia zaczerpnięte z ebaya.

Kokeshi. From Tohoku with love (4,5/5)

Autor: Manami Okazaki
Wydawnictwo: Kingyo
Rok wydania: 2013 (I wydanie), 2015 (II wydanie)
Liczba stron: 208
Opis wydawcy:
Kokeshi dolls are the simple and charming wooden dolls from Tohoku in Northern Japan. Kokeshi, from Tohoku with Love introduces the reader to the culture of kokeshi and the craftsmen who make them. Featured is the work of over 20 artisans from various remote hot spring villages in Miyagi, Iwate, Aomori, Akita, Fukushima and Yamagata prefectures.

Komentarz:
Bardzo zgrabne wprowadzenie do tematu kokeshi, choć niezbyt wyczerpujące. Po krótkim wstępie dotyczącym historii kokeshi, sposobu, w jaki są tworzone oraz charakterystyki tradycyjnych typów większość książki zajmuje 20 wywiadów z kōjinami (twórcami kokeshi). Pewnym uzupełnieniem są krótkie rozdzialiki na koniec o onsenach (gorących źródłach, przy których rozkwitła produkcja kokeshi) oraz o kulturze rejonu Tōhoku. Największe atuty książki to duża liczba kolorowych zdjęć, rysunki (przy charakterystyce typów, pozwalające wychwycić różnice pomiędzy nimi) czy mapka regionów, z których pochodzą te lalki. Wywiady z kōjinami są z jednej strony mało konkretne, ale z drugiej – oferują unikatową możliwość zajrzenia za kulisy powstawania kokeshi – tego, z jakimi problemami mierzą się artyści, ile lat zajmuje im dojście do samodzielności (o poziomie mistrzowskim nie wspominając), jakie wyzwania stoją przed ich zawodem.

Japanese Kokeshi Dolls: The Woodcraft and Culture of Japan’s Iconic Wooden Dolls (5/5)

Autor: Manami Okazaki
Wydawnictwo: Tuttle
Rok wydania: 2021
Liczba stron: 168
Opis wydawcy:

An inside look at kokeshi dolls: from the skilled woodworkers behind their design to their important cultural significance.

Kokeshi are the simple and charming traditional Japanese dolls characterized by their cylindrical shape and lack of arms and legs. Historically made as children’s toys in Japan’s northern region of Tohoku, they have now become a popular collector’s item and have even inspired famous architects and artists.

In this visual guide, readers will find:

An overview of the different types of dolls
How kokeshi dolls are crafted, including information on tools and woods used
Interviews with leading kokeshi craftspeople worldwide
Detailed information about both traditional dolls and the modern ones being crafted today
An exploration of the cultural significance of kokeshi dolls–both historically and for the areas of northern Japan that rebuilt themselves after their region was decimated by an earthquake and tsunami in 2011
A guide to visiting Japan’s kokeshi regions
Information on how to buy the dolls–either directly from Japanese artisans or stockists worldwide

Filled with artist interviews, gorgeous photos and firsthand travel experience, author Manami Okazaki has created a book to be enjoyed by all–from serious collectors to woodcrafters, interior designers, architects, armchair travelers and anyone with an interest in Japanese culture and travel.

Komentarz:
Jak to mawiają, lepsze jest wrogiem dobrego. Po sukcesie pierwszej książki Manami Okazaki napisała drugą, znacznie bardziej wypełnioną treścią i bogato ilustrowaną. Nie jest to jednak ta sama książka! Jeśli naprawdę interesujecie się kokeshi i macie na to fundusze (a ich cent to nie są kwoty zaporowe), możecie spokojnie zainwestować w obie. Różnią się m.in. wywiadami i dodatkowymi informacjami. Jeśli jednak koniecznie musielibyście wybrać jedną – to polecam tę… ale nie musicie kupować wersji anglojęzycznej, bo ledwie rok po jej premierze, w październiku 2022, ukaże się jej polska wersja… w moim skromnym przekładzie. 🙂

Kokeshi dō. (The Kokeshi Way) Volume 1: A style manual for identifying traditional vintage kokeshi, Volume 2: Shingata, Omiyage, Sosaku, and Beyond (-/5)

Autor: Marta M. Garrett
Wydawnictwo: BOOKBABY
Rok wydania: 2021 (v. 1), 2022 (v. 2)
Liczba stron: 202 (v. 1), 252 (v. 2)

Opis wydawcy:

Volume I covered traditional or dento kokeshi dolls. Volume 2 picks up with creative kokeshi after World War II. This book was designed to help non-Japanese speakers/readers identify and learn more about their kokeshi doll collections of more recent/creative kokeshi dolls. There are more than 200 photos included in this volume.

Komentarz:
Książki jeszcze nie mam; zapewne niebawem sobie sprowadzę.

Kokeshi. Wooden treasures of Japan, a Visual Exploration (3/5)

Autor: Michael Evans, Robert Wolf
Wydawnictwo: Vermillion Publishing
Rok wydania: 2005
Liczba stron: 232
Opis wydawcy:

Kokeshi: Wooden Treasures of Japan, a Visual Exploration by Michael Evans and Robert Wolf is a visually exciting and intellectually engaging exploration of a charming aspect of Japanese folk art called Kokeshi. Kokeshi are a traditional wooden (lathe or hand-carved) doll that appeared in the late eighteenth century or early nineteenth century as a toy, and later became tourist wares. Formally, they are abstracted anthropomorphic figures (either elongated and elegant, or squat and sweet) and as toys-cum-tourist treasures, they showcase the Japanese talent for nuanced decoration, paired with graphic rendering of human characteristics – all accomplished with a delightful economy of means. Conforming to conventions of shape and content – with sparks of innovation present in the more contemporary work – these beguiling toys have not received the academic attention they deserve and this dazzling book is the first in English to provide systematic information, as well as an informative (and stunning) visual record.

Komentarz:

Książka pokaźnych rozmiarów i bogato ilustrowana, jest jedną z nielicznych współczesnych publikacji w języku angielskim na temat kokeshi i stara się ich temat traktować kompleksowo. Po wstępie następuje krótkie omówienie historii tych lalek, ich fenomenu jako obiektu kolekcjonerskiego, głównych „rodzin” (kei) kokeshi tradycyjnych (wyróżniając ich 10, a nie jak zazwyczaj się to czyni – 11, ponieważ autorzy łącznie omawiają Yamagatę i Sakunami), przy okazji osobne podrozdziały poświęcając formom nemariko (gruszkowate kokeshi, odmiana Naruko) i Nakanosawa (podtyp w obrębie Tsuchiyu). Dalej następuje omówienie izumeko i ejiko (nie wiem dlaczego – izumeko poza tym, że przedstawia ten sam motyw, dziecko w koszyku, nie ma nic wspólnego z kokeshi) oraz kokeshi kreatywnych (sōsaku), tzn. po ogólny wstępie i licznych stronach bez tekstu pojawiają się omówienia przykładowych tematów i twórców, choć w sposób chaotyczny.

Mam bardzo mieszane odczucia co do tej książki. W zamierzeniu miała być (cytując opis powyżej) „wciągającą intelektualnie eksploracją (…) kokeshi„, ale dla osoby, która nie miała wcześniej kontaktu z tym rodzajem lalek, będzie ona niejasna i często myląca. Informacje tu zawarte są podane w sposób chaotyczny, nie zawsze klarowny i czasem z błędami. Przykład? Autorzy porównują ejiko i nemariko, czyli kokeshi w formie pojemniczka / koszyczka z dzieckiem oraz kokeshi „siedzącą”, w kształcie gruszki – ale porównanie brzmi tak: „Jak widzicie, [nemariko] różnią się od ejiko tym, że są wyższe niż szersze, a liczba wzorów na korpusie jest znacznie mniejsza”. Konia z rzędem temu, kto po takim opisie odróżni jedne od drugich – tym bardziej, że zdjęcie jest tylko nemariko. Zdjęcia ejiko są znacznie dalej, ale podpisane nazwami „rodzin”, więc trzeba się domyślić, że to np. ejiko wykonane w stylu Tsuchiyu. Nierzadko jest zresztą tak, że opisowi danej „rodziny” kokeshi, z jej najbardziej standardowymi cechami, towarzyszy zdjęcie lalki nietypowej, niejako przeczącej opisowi. Takie wyjątki i nietypowe przypadki są bardzo ważne, ale czy nie lepiej byłoby jednak w pierwszej kolejności zamieszczać ilustracje typowe? Ponadto opisy poszczególnych rodzin kokeshi są często mało klarowne i niezbyt pomocne w identyfikacji. Jeśli chcecie się nauczyć rozróżniać typy tych lalek, lepiej sięgnijcie po książkę Kokeshi. From Tohoku with love, omówioną wyżej. Nie wiem też, dlaczego w książce o kokeshi znalazły się omówienia izumeko (wspomniane wyżej) i ajnuskich nipopo. Owszem, nawiązują tematycznie do kokeshi, ale należałoby zaznaczyć wyraźnie, że nimi nie są. W przeciwnym wypadku wprowadza to niepotrzebne zamieszanie.

Wspominałam jednak o błędach w książce: największym jest rozpiska okresów historycznych Japonii, która sugeruje, iż okres Shōwa trwa do dziś, podczas gdy skończył się w 1989 roku. Zamieszanie wprowadzają też liczne literówki, z których trudno niekiedy domyślić się, o co chodziło – np. jedna z kokeshi podpisana jest jako Asamus. Nie ma takiego słowa po japońsku, trudno powiedzieć, co to miało oznaczać. Nie wszystkie podane informacje darzę też pełnym zaufaniem. Przykładowo autorzy twierdzą, iż istnieje obecnie 400 twórców kokeshi tradycyjnych oraz 1200 twórców kokeshi kreatywnych. Sęk w tym, że jedno nie wyklucza drugiego i niejednokrotnie ci pierwsi dorabiają sobie wytwarzaniem sōsaku kokeshi, które są popularniejsze wśród turystów zagranicznych.

Ogólnie książkę poleciłabym tylko osobom, które już co nieco wiedzą o kokeshi i są w stanie odcedzić przydatne informacje od skrótów myślowych. Niewątpliwie dużym plusem jest próba przybliżenia czytelnikowi sōsaku kokeshi, które raczej są w literaturze traktowane po macoszemu. Publikacja jest też atrakcyjna jako album, choć niestety dużo zdjęć jest poruszonych; również sposób wykonania okładki jest dość kontrowersyjny. Gdyby nie to, że dostałam książkę nową, zafoliowaną, pomyślałabym, że dostałam egzemplarz uszkodzony – okładka właściwa jest w połowie przycięta, pod nią jest nieco szerszy arkusz papieru czerpanego, pod nim arkusz bibuły szerokości całej książki i pod spodem strona tytułowa. Do tego tylną okładkę dostałam osobno, jakby w formie ulotki wielkości książki. Nieszczególnie przemawia do mnie takie twórcze podejście do książek…

Sosaku Kokeshi: A New Look At An Old Tradition (-/5)

Autor: Michael Evans, Robert Wolf
Wydawnictwo: Vermillion Publishing
Rok wydania: ?
Liczba stron: 205
Opis wydawcy:

Sosaku Kokeshi: A New Look At An Old Tradition is a current, visual telling of a folk craft almost three centuries old. This timely publication reflects both the growing interest in Japan and it’s culture in the West, and the rediscovery of folk art, traditional crafts, and culturally unique handmade objects. Along with many beautiful images, the book contains biographical data on 56 Creative Kokeshi artists representing a wide spectrum of the genre. To complete this publication, there is a Sosaku artists’ directory listing 228 of the most well-known; Katakana translations of their names; featured artists’ signatures, awards, and regional woods and motifs incorporated in Kokeshi making. This book is must-have for collectors, and offers further insight into the craft for anyone interested in folk art and the customs associated with the Japanese culture. The authors’ first illustrated book on Traditional Japanese dolls entitled, Kokeshi: Wooden Treasures of Japan, received an award by the Independent Publishers Association in 2005.

Komentarz:

Książka ta ukazała się wkrótce po poprzednim tytule od tych autorów, ale nie zdecydowałam się na zakup i obecnie chyba jest niedostępna. Autorzy mają w ofercie książkę pt. Sosaku Kokeshi: Celebrating the Major Artists of the Creative Movement, ale trudno mi powiedzieć, czy to wznowienie pod zmienionym tytułem, czy całkiem inna pozycja.

The dolls of Japan. Shapes of prayer, embodiments of love (3/5)

Autor: Tetsurō Kitamura
Wydawnictwo: Japan Foundation
Rok wydania: 1990
Liczba stron: 30
Opis wydawcy: brak

Komentarz:
To jest maleńki pod względem objętościowym katalog wystawy objazdowej lalek japońskich, która eksponowana jest w różnych krajach na całym świecie. Zawiera dwustronicowe wprowadzenie do tematu lalek jako takich, po czym resztę wypełniają zdjęcia z krótkimi opisami. Niestety, autorzy nie wyjaśniają, na jakiej podstawie wyróżniają konkretne typy lalek, bo może budzić u czytelnika konsternację albo prowadzić go do mylnych wniosków. Na przykład zawiera zestawione obok siebie dwa zdjęcia pięknych kobiet, z których jedno jest podpisane „Kyo-ningyo”, a drugie „Oyama ningyo”, z dopiskiem, że pierwsze to lalki wykonane w Kioto, a drugie – lalki przedstawiające młode kobiety. Nie wspomina jednak, że jedno nie wyklucza drugiego, czyli Kyō ningyō może być jednocześnie oyama ningyō. Więcej nawet – sami twórcy lalek z Kioto mianem Kyō ningyō określają również kimekomi, czyli lalki całkiem odmienne od tych na zdjęciach. Wielki plus tej publikacji to prezentowanie lalek współczesnych, w tym również praktycznie nieopisanych nigdzie na Zachodzie sōsaku ningyō. Tyle że znów – zaprezentowane są prace nie byle kogo, bo Żywych Skarbów Narodowych (jak mi się zdaje), a nie są podpisane z nazwiska.

Jedną z wersji tego katalogu można pobrać ze strony Ambasady Japonii w Mołdawii.

Nowszą wersję katalogu, z wystawy „NINGYŌ: Art and Beauty of Japanese dolls”, będącej następcą „Shapes of Prayer”, można pobrać ze strony Japan Foundation.

Na koniec nieco literatury pięknej:

The Jingle of a Jap (0/5)

Autor: Clara Bell Hurston
Wydawnictwo: H.M. Caldwell
Rok wydania: 1908
Liczba stron: 60
Opis wydawcy:

Exquisite story of a Japanese doll with unrequited love for a blonde, blue-eyed Caucasian doll. The Japanese doll finds happiness when it returns home to Japan to be with its own kind, rather than with in a land „where folks were so benighted” (unenlightened).

Komentarz:

Ciekawostka z różnych względów. Ta książeczka dla dzieci była oryginalnie sprzedawana z dołączoną do niej małą laleczką typu sode ichimatsu – obecnie chyba nie ma w sprzedaży wydania, które by ją posiadało, ale można wyszperać w internecie zdjęcia, jak wyglądała. Treść niestety przesiąknięta jest niewybrednymi żartami z aparycji Japończyków i ich kultury (tytuł zresztą można przetłumaczyć jako „Rymowanki Żółtka”. Zdjęcia pozbierane z internetów, ale może kiedyś książkę sprowadzę i przetłumaczę całość. Tu fragment w moim przekładzie:

„Poznajcie mojego Żółtka,

co kieckę jak dziewczynka ma.

Oczu szparka jest malutka,

włosy nie kręcą się na cal!

Mały Japończyk brzydki jest aż żal.”

Suzu and The Bride Doll (4/5)

Autor: Patricia Miles Martin
Wydawnictwo: Rand McNally
Rok wydania: 1960
Liczba stron: 72
Opis wydawcy:

More than anything in all Japan, Suzu wanted to hold the bride doll that stood in the case of her Gandmother’s house. Tomorrow was the day she waited for all year – the Festival of Dolls. Grandmother had many other beautifull dolls, but Suzu loved the bride doll the most. After her Grandmother had stepped into her jinrickisha to go to the Street of Shops, Suzu heard a voice – it was the voice of the bride doll. She wanted to get out to find her bridegroom from whom she had been separated, and she knew he was in Mr. Yamamoto’s shop. She climbed on the back of the bronze crane and flew away. She found her bridegroom but he had to be sold before he could leave the shop. What do you suppose happened before the Festival of Dolls that made it the most wonderful one of all for Suzu?

Komentarz:

Zaskakująco sensowna książeczka dla dzieci. Fabuła jest bardzo prosta: zbliża się Hina matsuri, święto, na które mała Suzu czeka z niecierpliwością. Bardzo chciałaby z tej okazji wyjąć z gabloty lalkę przedstawiającą pannę młodą, ale jej babcia na to nie pozwala. Twierdzi, że to wyjątkowo stara i cenna lalka, dlatego nie wolno jej dotykać. Tymczasem pod nieobecność babci lalka ożywa i prosi dziewczynkę, by ją wypuściła, bo chce koniecznie odnaleźć swojego narzeczonego, z którym lata temu została rozdzielona. Suzu staje przed dylematem, czy być posłuszną babci, czy pomóc zrozpaczonej lalce.

Auutorka ma na swoim koncie sporo innych książeczek dla dzieci, w tym część z nich była inspirowana innymi kulturami – Inuitami, Meksykanami, Chińczykami itp. Co ciekawe, mimo nagromadzenia licznych elementów i przedmiotów, które kojarzymy z Japonią: parasoli, shamisenów, wachlarzy, imbryków do herbaty – i oczywiście lalek – daleko jej do podejścia orientalizującego kulturę japońską. Nikt nie stara się nikogo przekonać, jacy Japończycy są dziwni, odmienni, niezrozumiali, nadludzcy w swym perfekcjonizmie (lub uprzejmości czy dowolnej innej cesze). Po prostu jest to przyjemna historyjka dla dzieci z Japonią i lalkami w roli głównej.

Co warto podkreślić, za ilustracje odpowiada Japonka Kazue Mizumura, dlatego też wszystkie są adekwatne do autentycznych strojów, wnętrz czy krajobrazów japońskich, z szyldami sklepów włącznie.

Książka miała kilka wydań, w tym co najmniej jedno specjalne, więc dokładna liczba stron może być inna niż podaję. I na koniec najlepsze – jeśli założycie konto na Internet Archive, możecie tę książkę bezpłatnie wypożyczyć na 1 godzinę (przez ten czas zdążycie przeczytać ją ze 3 razy…).

Seria The Friendship Dolls Book: Tom 1 – Ship of Dolls i tom 2 – Dolls of Hope (5/5)

Autor: Shirley Parenteau
Wydawnictwo: Candlewick Press,U.S.
Rok wydania: 2014 / 2016
Liczba stron: ok 300?
Opis wydawcy:

Tom 1:

It’s 1926, and the one thing eleven-year-old Lexie Lewis wants more than anything is to leave Portland, Oregon, where she has been staying with her strict grandparents, and rejoin her mother, a carefree singer in San Francisco’s speakeasies. But Mama’s new husband doesn’t think a little girl should live with parents who work all night and sleep all day. Meanwhile, Lexie’s class has been raising money to ship a doll to the children of Japan in a friendship exchange, and when Lexie learns that the girl who writes the best letter to accompany the doll will be sent to the farewell ceremony in San Francisco, she knows she just has to be the winner. But what if a jealous classmate and Lexie’s own small lies to her grandmother manage to derail her plans? Inspired by a project organized by teacher-missionary Sidney Gulick, in which U.S. children sent more than 12,000 Friendship Dolls to Japan in hopes of avoiding a future war, Shirley Parenteau’s engaging story has sure appeal for young readers who enjoy historical fiction, and for doll lovers of all ages.

Tom 2:

When eleven-year-old Chiyo Tamura is sent from her home in a small Japanese mountain village to a girls? school in the city of Tsuchiura, she never imagines that she will soon be in Tokyo helping to welcome more than twelve thousand Friendship Dolls from America?including Emily Grace, a gift to her own school. Nor could she dream that she?d have an important role in the crafting of Miss Tokyo, one of fifty-eight Japanese dolls to be sent to America in return. But when an excited Chiyo is asked to be Emily Grace?s official protector, one jealous classmate will stop at nothing to see her fail. How can Chiyo reveal the truth?and restore her own good name? In another heartwarming historical novel, the author of Ship of Dolls revisits the 1926 Friendship Doll exchange, in which teacher-missionary Sidney Gulick organized American children to send thousands of dolls to Japan in hopes of avoiding a future war.

Komentarz:

Książki dla młodzieży, których motywem przewodnim są „lalki przyjaźni” – lalki, które w latach 20. Japonia wymieniła ze Stanami Zjednoczonymi. Wpierw amerykańskie dzieci wysłały japońskim 12 000 lalek, potem, w ramach zwrotnego prezentu, Japonia wysłała do Stanów znacznie mniej, bo 58 lalek (tzw. tōrei ningyō), ale za to prawdziwych dzieł sztuki, wykonanych przez najsłynniejszych artystów, w tym późniejszego Hiratę Gōyō, później odznaczonego tytułem Żywego Skarbu Narodowego. Powieści Shirley Parenteau, amerykańskiej autorki książek dla młodzieży, dotyczą właśnie tej historii, opowiedzianej zarówno z perspektywy japońskiej, jak i amerykańskiej dziewczynki. Na razie przeczytałam „Dolls of hope” – naprawdę szczerze polecam. To oczywiście w pierwszym rzędzie typowa opowieść dla młodzieży, a konkretniej nawet dla dziewcząt. Opiera się na dość standardowym temacie „uboga dziewczyna trafia przypadkiem do ekskluzywnej szkoły, gdzie od pierwszej chwili robi sobie wroga z najbogatszej i najbardziej wpływowej uczennicy”, której knowania, by pozbyć się intruza, napędzają większą część akcji. Trzeba jednak przyznać, że temat ten wykorzystany jest zręcznie i z sensem, a głównym wątkiem, przewijającym się przez całą powieść, są oczywiście lalki: wpierw kokeshi, którą główna bohaterka, Chiyo, przywozi ze sobą do szkoły, potem amerykańska lalka Emily Jones, a na końcu (epizodycznie) Miss Tokyo – jedna z tōrei ningyō, wykonana przez Hiratę Gōyō. Artysta ten zresztą także pojawia się w powieści i odgrywa w niej niebagatelną rolę. Warto także podkreślić, że autorka świetnie się przygotowała w kwestii ówczesnych realiów japońskich – od sytuacji politycznej, poprzez przemiany społeczne, aż po szczegóły w rodzaju wartości jena i ceny biletów kolejowych. Gorąco polecam tę powieść.

Zapisz