Słowem wstępu
Na
głównej stronie dotyczącej
kokeshi omówiłam wszystkie tradycyjne typy tych lalek. W obrębie wielu z nich występują jednak podtypy dość znacznie różniące się od tych podstawowych – w tym miejscu postaram się je pokrótce przedstawić.
Oshin (Ginzan) kokeshi
Formalnie oshin kokeshi należą do typu Naruko, czyli jednych z najstarszych i najpopularniejszych kokeshi tradycyjnych. Różnią się jednak od nich (podobnie jak od większości pozostałych tradycyjnych typów) dużymi oczami i pełnymi włosami, z wyraźnie zaznaczonymi pojedynczymi włoskami. Ich pierwotnym twórcą jest Izu Mamoru, a kontynuatorami – jego spadkobiercy. Są związane z miasteczkiem Ginzan Onsen (stąd ich alternatywna nazwa – ginzan kokeshi, czasem nieprawidłowo transkrybowana jako ginyama).
Skąd się wzięła nazwa oshin kokeshi? Z popularnego w latach 80. serialu, śledzącego losy tytułowej bohaterki – Oshin właśnie – od czasów trudnego dzieciństwa aż po starość. Mała Oshin zresztą na samym początku serii otrzymuje kokeshi od swojej matki, a lalka ta pozostanie przy niej na zawsze. Serial rozsławił Ginzan Onsen, a kokeshi z tej miejscowości (wyrabiane tylko w jednym warsztacie) zdobyły ogromną popularność, tak że właśnie przylgnęła do nich nazwa oshin.
Nieprawdą jednak jest (na co można się natknąć w niektórych źródłach), że kokeshi te zostały zaprojektowane na podobieństwo serialowej Oshin. Łatwo to zweryfikować, ponieważ można natrafić na lalki tworzone przez starszego brata Mamoru – Sadao (uwaga, w tej rodzinie było co najmniej dwóch Sadao!), który zmarł w 1938 roku, a więc blisko pół wieku przed premierą serialu – a jego kokeshi są bardzo podobne do tych współczesnych, „prawdziwych” oshin.
[zdjęcie – oshin kokeshi z mojej kolekcji. Jej twórcą jest Izu Sadao, ale nie brat Mamoru (jeszcze nie doszłam jego koligacji Izu Mamoru).]
Matagorō
Matagorō także formalnie należą do rodziny Naruko, choć na pierwszy rzut oka w ogóle nie są do nich podobne. Nazwą nawiązują one do domniemanego pierwszego twórcy lalek kokeshi* Matagorō Ōnumy z miasta Narugo, który swoje pierwsze lalki miał w ogóle rzeźbić, a nie toczyć na tokarce, jak wyrabiane są obecnie. Na pamiątkę tego faktu część matagorō ma ciosaną powierzchnię (ale część jest gładka, z szeroką szyją, na podobieństwo kijiyamy).
* Tak naprawdę ustalenie kto i gdzie stworzył pierwsze kokeshi – a nawet który typ jest najstarszy – jest dość problematyczne.
[Po lewej matagorō w wersji ciosanej, po prawej w gładkiej. Obie lalki z mojej kolekcji.]
Nakanosawa
Nakanosawa to podtyp Tsuchiyu. Wywodzi się od niejakiego Iwamoto Zenkichiego, twórcy kokeshi, ale i ulicznego artysty, który swoje występy ubarwiał towarzystwem karykaturalnych lalek z papier-mache, przez widzów przezwanymi „Tako Bozu” (łysol-ośmiornica). Zenkichi miał także stworzyć kokeshi, które przypominały owe lalki, a po jego śmierci robili je również jego uczniowie. Nakanosawa wyróżnia się wielkimi, szeroko otwartymi oczami, ogromnym nosem i wydatnymi ustami. Zależnie od artysty może mieć też rumiane policzki lub oczodoły.
[zdjęcie – Nakanosawa z mojej kolekcji]
Nemariko i ejiko
To dwie odmiany tradycyjnych kokeshi, które często bywają ze sobą mylone. Jednym słowem: nemariko mają kształt gruszki, a ejiko są bardziej przysadziste. Rzecz jasna to nie jedyna różnica. Nemariko są podtypem naruko i tylko w tym typie występują, najczęściej z charakterystycznym dla naruko malunkiem chryzantemy.
Ejiko natomiast to określenie kształtu, a nie typu – więc występują w różnych podtypach tradycyjnych kokeshi. Zdjęcie poniżej przedstawia zestawione ze sobą nemariko – oczywiście podtyp naruko i ejiko – podtyp yamagata. Ejiko ponadto są bardziej zróżnicowane. Mogą być wykonane z jednego kawałka drewna lub mieć ruchomą głowę, a nawet otwierane wieczko czy głowę ruszającą się w korpusie jak w stawie kulkowym (na różne płaszczyzny).
[zdjęcie: lalki z mojej kolekcji. Po lewej ejiko (typ yamagata), po prawej nemariko (typ naruko).]
Zapisz
Zapisz
Zapisz
Zapisz
Zapisz
Zapisz
Zapisz
Zapisz
Zapisz
Zapisz
Zapisz
Zapisz
Zapisz
Zapisz
Zapisz